Veel directeuren worden dagelijks geconfronteerd met tegenstrijdigheden. Tegenstrijdigheden die de groei en positieve ontwikkeling van organisaties tegenhouden. Patronen die voor bijna iedereen herkenbaar zijn, maar waar ik het nu niet over wil hebben.
Ik wil het graag hebben over een vorm van denken en daarmee van ondernemen, als je als directeur van mening bent dat het anders moet wil je het als organisatie overleven.
In de titel staat fractaal ondernemen, maar wat is fractaal? Een fractaal, soms ook fractal genoemd, is een meetkundige figuur die zelfgelijkend is, dat wil zeggen opgebouwd is uit delen die min of meer gelijkvormig zijn met de figuur zelf. Fractals hebben een oneindige hoeveelheid details, en bij sommige fractals komen motieven voor die zich op steeds kleinere schaal herhalen. Doorgaans kunnen fractals gegenereerd worden door het herhaald toepassen van een bepaalde bewerking. De term fractal werd geïntroduceerd in 1975 door Benoît Mandelbrot en is afgeleid van het Latijnse fractus (gebroken). (bron: Wikipedia) Catharina Meijling beschrijft Fractaal beeldend in haar artikel: de mens als fractaal
De vormen van o.a. kustlijnen, wolken, bergketens en rivieren, maar ook organismen (planten: varenplant) en organen van dieren en mensen kenmerken zich door een gebroken dimensie. De opbouw van een boom, de huidpatronen van dieren (zebra), het menselijke stelsel van bloedvaten en hersenen bestaan uit vormen van zich herhalende patronen. Bij inzoomen en uitzoomen zien we steeds (min of meer) identieke beelden verschijnen.
Fractaal denken gaat verder dan het lineair denken waaraan veel ondernemers zich nog vasthouden. Het fractaal denken gaat verder dan het systeem denken of het lateraal denken, dat door velen al als vernieuwend wordt gezien.
Lineair denken, ook wel causaal denken genoemd; het denken in oorzaak en gevolg. Wanneer er een probleem is, wordt er door lineair te denken, op zoek gegaan naar een bepaalde oorzaak. Het idee is dat het probleem weg is als je deze oorzaak aanpakt.
Systeem denken, ook wel circulair denken genoemd. Wanneer er zich een probleem voordoet dan heeft dat vaak te maken met het hele systeem waar het probleem deel van uitmaakt. Er is dus geen enkele losstaande oorzaak. Om het probleem op te lossen, is het belangrijk om te kijken naar het gehele systeem, de onderlinge relaties, de processen en wederkerige reacties.
Lateraal denken is proberen een probleem op te lossen door het gebruik van niet-tradionele methodes. Methodes als:
- Omgekeerd denken. Voorbeeld: de vraag: “hoe kunnen we het aantal verkeersovertredingen terugdringen?”. Brainstorm met het idee:”hoe kunnen we zo veel mogelijk verkeersovertredingen krijgen?”. Gebruik vervolgens deze ideeën om het aantal overtredingen terug te dringen.
- Techniek van de kruis-bestuiving. Vraag experts van andere vakgebieden hoe zij het probleem aan zouden pakken.
- Analogieën. Voorbeeld. “Als de organisatie een raceauto zou zijn, die wedstrijden moet winnen, wat betekent dit voor de race-auto, voor de planning van de wedstrijden, voor de voorbereiding etc.” Vertaal vervolgens deze ideeën terug naar de organisatie en hoe deze de organisatie (meer) winstgevend kunnen maken.
- Willekeurige woorden simulatie. Prik een woord uit het woordenboek. Leg vervolgens een link tussen het woord en het probleem.
Een mooi voorbeeld van lateraal denken vind ik: Stel je hebt een groot huis, met daarom heen een grote tuin met een hek. Nu besluit je om een hond te kopen om je huis te bewaken. Thuis aangekomen merk je dat de hond niet kan blaffen. Hoe los je dit probleem op? Als je op de traditionele manier denkt, zul je waarschijnlijk de hond terugbrengen en ruilen voor een hond die wel kan blaffen. Als je lateraal denkt maak je bijvoorbeeld een kaart met de opdruk: “PAS OP, deze hond blaft niet, maar bijt wel” en hangt deze op het hek.
Het fractale denken is gebaseerd op het waarnemen van verbindingen op basis van al je zintuigen. Fractaal denken verenigt tegenstellingen, zorgt voor inzichten en maakt de cirkel rond. Het omvat alles en niets; oeroude wijsheden, nieuwe inzichten en leert ons dat een medaille 2 zijdes heeft die elkaar nodig hebben.
Fractaal ondernemen leer je niet uit boeken. Het zit in je hart als overtuiging, in het hoofd als kennis van zaken en in de handen als daad van nieuw handelen, zonder gedwongenheid maar als een volstrekt natuurlijk proces. Het werkt in je voordeel als je een beelddenker bent en komt tot uiting vanuit jouw bevlogenheid.
Fractaal denken is het verbinden van lichaam en geest, gevoel en verstand, scheiden en eenheid. Het is een versmelting tussen jezelf en je omgeving. Je wordt bewust van allerlei verbindingen, je gaat ze respecteren en het vormt je levenshouding. Otto Schramer heeft deze gedachtegang vertaald naar Theorie U.
Fractaal ondernemen
Een onderneming is een onderdeel van een groter geheel. Met andere ondernemingen en maatschappelijke organisaties vormen zij een wereldomspannend (fractaal) netwerk. Dit geheel is weer onderdeel van onze aarde, die we met zijn allen in leven moeten zien te houden. Het fractale ondernemen is derhalve geen doel op zichzelf; het is gericht op een humane en duurzame ontwikkeling van de economie en daarmee de samenleving.
Door de terugkeer van de menselijke maat in ondernemingen krijgen organisaties weer een hart en ziel. Bewustwording, elkaar respecteren en bevlogenheid zijn de nieuwe core-competence en zijn niet alleen nodig om als onderneming te kunnen overleven, maar zal ook van vitaal belang blijken te zijn voor het welzijn van medewerkers. De fractale onderneming bevordert het zelforganiserend vermogen van haar medewerkers. Verandering en innovatie worden vanzelfsprekende thema’s in de van nature onvoorspelbare wereld waarin we leven.
De onvoorspelbaarheid waar elke organisatie mee te maken heeft, creëert chaos. Fractaal ondernemen begint met inzien dat chaos niet per definitie negatief is maar positieve gevolgen kan hebben. Chaos en orde zijn twee zijden van dezelfde medaille en hebben elkaar nodig. Door fractaal te denken besef je dat het alsmaar verder opdelen van problemen in nog kleinere stukjes en het stapelen van oplossing op oplossing niet het gewenste inzicht levert. Het fractaal denken wil de verschijnselen binnen organisaties zien in hun context, met meer oog voor de onderlinge wisselwerkingen. Elke organisatie wordt gekenmerkt door tegenstrijdigheden. Belangen van individuen komen nooit naadloos overeen met die van de organisatie. Complexiteit ontstaat in veel situaties zonder aanwijsbare oorzaak vanuit relatief simpele interacties van delen van een geheel.
Het fractaal is er gewoon, je moet het steeds weer willen onderscheiden, ze bepalen de richting en het tempo waarin je als organisatie je ambitie wilt realiseren in een van nature onvoorspelbare wereld. Directeuren en medewerkers kunnen zelf geen andere aanpak hebben om de ander te begrijpen omdat iedereen een meningen heeft of zich vasthoudt aan gewoontes. Maar, iedereen verzuimt om te bekijken wat zijn eigen motieven daarbij zijn, of die zuiver en helder zijn. Men is vergeten dat hij zelf het middel is om verandering door te voeren.
In een fractale onderneming staan niet de cijfers centraal, maar het proces, de weg, de menselijke maat en het ontsluiten van het verborgen talent. In een fractale onderneming wordt iedereen geïnspireerd, ideeën gedeeld en wordt het proces ondersteund met aandacht voor inspiratiebronnen, informatie, realisatie van een positieve werkcultuur en het leggen van verbindingen.
De verandering naar een fractale onderneming vraagt om een andere leiderschapsstijl zoals hieronder is afgebeeld.
Als de wereld om je heen verandert, verandert je organisatie en is een nieuwe leiderschapsstijl wenselijk.
Afsluitend een video ter overweging voor mensen die graag controle mogen houden: Let go of controlling everything van Alan Watts. In deze video heeft Alan Watts het over fractals.
Merk jij als directeur dat het anders moet en dat een andere vorm van sturing nodig is? Heb je het gevoel geen grip meer te hebben? Vraag je jezelf af hoe te reageren op…? Nieuwsgierig hoe jij fractaal ondernemen kunt toepassen in je eigen omgeving? Realiseer dat jij de verandering kunt realiseren en leg de verbinding met en vanuit Visie.
Gebruikte bronnen: Informatie is gehaald uit artikelen van o.a. Anja Boersma, Jules Ruis, Jan Bommerez, Chatarina Meijling